Wieloletnia inwentaryzacja szybów i szybików zlikwidowanych kopalń

919 starych wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią zinwentaryzowano na Dolnym Śląsku. W ubiegłym roku do Wyższego Urzędu Górniczego przekazano ok. 35 proc. tego zdania, czyli 328 kart informacyjnych wyrobisk znajdujących się na obszarach zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego, barytu i metali kolorowych na terenie Dolnego Śląska.

 - Obecnie zakończony jest kolejny (trzeci etap) wieloletniej pracy badawczej realizowanej przez WUG, pt. „Ocena zagrożeń ze strony wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią, usytuowanych w zlikwidowanych podziemnych zakładach górniczych oraz określenie działań prewencyjnych”. Zainicjowana przez WUG praca badawcza jest prowadzona od 2010 r. Inwentaryzacje starych wyrobisk górniczych są wykonywane przy finansowym wsparciu NFOŚiGW w ramach programu priorytetowego „Zmniejszenie uciążliwości wynikających z wydobywania kopalin”. Wykonawcy każdego etapu są wyłaniani w trybie przetargu – mówi Piotr Kujawski, dyrektor Departamentu Ochrony Środowiska i Gospodarki Złożem WUG.

 W roku 2011 opracowano „Metodykę oceny zagrożeń ze strony wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią, usytuowanych na terenach zlikwidowanych podziemnych zakładów górniczych”. Na podstawie tej metodyki, w latach 2013-2014, wykonano drugi etap pracy badawczej, obejmujący teren zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego Zagłębia Dąbrowskiego. Zinwentaryzowano tam 685 wyrobisk byłych kopalń: Paryż, Grodziec, Sosnowiec, Niwka-Modrzejów, Saturn i Jowisz usytuowanych na obszarze administracyjnym następujących gmin: Będzin (174 wyrobiska), Czeladź (21 wyrobisk), Dąbrowa Górnicza (121 wyrobisk), Mysłowice (5 wyrobisk), Psary (1 wyrobisko), Sosnowiec (345 wyrobisk), Strzyżowice (9 wyrobisk), Wojkowice (9 wyrobisk). Wykonawcą inwentaryzacji w Zagłębiu Dąbrowskim było katowickie Przedsiębiorstwo Miernictwa Geologicznego. W 2017 r. planowane jest rozpoczęcie kolejnego etapu prac, obejmującego inwentaryzację wyrobisk zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego na terenach pozostałych w obrębie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. W latach 2019 – 2020 projektowana  jest inwentaryzacja wyrobisk dawnego górnictwa rud metali kolorowych oraz innych wyrobisk odszukanych w trakcie realizacji kolejnych etapów prac. Zamkniecie całego projektu badawczego prawdopodobnie nastąpi w 2021 roku.

 Główny Instytut Górnictwa był wykonawcą inwentaryzacji wyrobisk górniczych znajdujących się na terenie byłych obszarów górniczych: „Słupiec”, „Nowa Ruda”, „Ludwikowice-Kłodzkie” i „Przygórze” w Nowej Rudzie oraz wyrobisk w rejonie Wałbrzycha na Dolnym Śląsku. Opracowanie obejmuje łącznie 919 wyrobisk dla identyfikacji których, zgodnie z założeniami „Metodyki oceny zagrożeń …”:

1. przeprowadzono kwerendę archiwów map górniczych;
2. opracowano:  karty informacyjne wyrobisk górniczych, kart parametrycznych wyrobisk górniczych, karty oceny zagrożenia i ryzyka ze strony wyrobisk górniczych;
3. wykonano dokumentację fotograficzną przedstawiającą aktualny stan powierzchni terenu w rejonie wyrobisk górniczych;
4. wykonano pomiary geodezyjne wyrobisk górniczych z określeniem współrzędnych tych obiektów;
5. wprowadzono informację do relacyjnej bazy danych wyrobisk górniczych;
6. sporządzono mapy w skali 1: 5000, pozwalające na lokalizację wyrobisk górniczych na terenie zlikwidowanych kopalń węgla kamiennego.

 Jak zapewnia P. Kujawski wszystkie opracowane do tej pory dokumentacje zlikwidowanych wyrobisk górniczych są dostępne w Archiwum Dokumentacji Mierniczo-Geologicznej przy WUG (Katowice, ul. Obroki 87). Przekazano je także do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Organy samorządowe, których tereny zostały objęte inwentaryzacją zostały poinformowanie o możliwości korzystania ze zgromadzonych materiałów. Ich udostępnienie odbywa się  na zasadach obecnie obowiązujących w odniesieniu do dokumentacji mierniczo-geologicznej zlikwidowanych zakładów górniczych (na podstawie ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - Dz. U. z 2016 r. poz. 353 – tekst jednolity, z późn. zm.).

 Inspiracją do inwentaryzacji dawnych szybów i szybików były przypadki ujawniania się zapadlisk w miejscach zlikwidowanych wcześniej wyrobisk górniczych. Działalność górnicza daje o sobie znać niekiedy dziesiątki lub setki lat po jej zakończeniu. Dawne wyrobiska górnicze były likwidowane w różny sposób. Z biegiem lat narastały luki w dokumentacji, co wykazywało rozpoznanie zlikwidowanych wyrobisk kopalń węgla kamiennego, a także rud cynku i ołowiu oraz rud barytu i metali kolorowych. Ustalono, że przy likwidacji wyrobisk stosowano różne, dostępne w danym okresie środki, materiały i technologie. Wraz z upływem czasu, w wyniku zachodzących w górotworze procesów, dochodziło do niekorzystnych zmian w otoczeniu zlikwidowanych szybów. Potencjalnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa powszechnego są: zapadliska, uskoki terenowe, niekontrolowane emisje gazów, zmiany stosunków wodnych w gruncie i na powierzchni, a także penetracje wyrobisk przez osoby postronne. Właśnie z tych powodów wykonanie inwentaryzacji wyrobisk górniczych mających połączenie z powierzchnią, na terenie działalności zlikwidowanych kopalń, jest niezbędne. Wyniki rozpoznania służą określeniu aktualnego stanu zagrożenia i są pomocne do wskazania sposobów prewencji.

 - Inwentaryzacje wychodzą naprzeciw zapotrzebowaniu samorządów, administracji różnego szczebla na informację o potencjalnych zagrożeniach dla bezpieczeństwa powszechnego ze strony zlikwidowanych zakładów górniczych. Uzyskane informacje znajdą zastosowanie przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin na terenach po działalności górniczej oraz wydawaniu przez wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania. Raporty inwentaryzacyjne pomogą potencjalnym inwestorom na odpowiednie do uwarunkowań zaprojektowanie wszelkich obiektów budowlanych - mówi P. Kujawski.